Rijksoverheid

Netherlands Space Office

Middeleeuwse omgreppelde nederzetting in Holten als verkleuring zichtbaar op satellietbeeld

Op satellietbeelden en luchtfoto’s zijn op allerlei plekken in Nederland, buiten de bebouwde kom, cirkels, vierkanten, rechthoeken, lijnen en andere niet-natuurlijke verkleuringen te zien. Ze vormen een aanwijzing voor archeologische resten in de ondergrond. De verkleuringen zijn het resultaat van groeiverschillen in de vegetatie (crops marks) in relatie tot de bodemvochtigheid. Op plaatsen waar bijvoorbeeld dichtgegooide grachten of greppels liggen, houdt de bodem vocht langer vast dan in de omgeving. Hierdoor groeien gras, mais en andere gewassen daar beter en zijn ze groener van kleur. Op plaatsen met bijvoorbeeld muurresten in de ondergrond, is het omgekeerde het geval. Hier groeien planten juist minder goed en is de kleur hiervan groengeel of zelfs geel. Vooral in hete en droge zomers komen dergelijke verschillen in de kleur van vegetatie voor, met als resultaat de ontdekking van vele nieuwe archeologische vindplaatsen.

Een fraai voorbeeld uit de uitzonderlijk hete zomer van 2018 betreft een vol- tot laatmiddeleeuws erf bij Holten in Overijssel. Op het satellietbeeld van 2 augustus 2018 zijn een grote, afgerond vierkante structuur en daarbinnen een kleiner cirkelvormig element duidelijk zichtbaar. Ze wijzen op greppels en grachten in de ondergrond. In 1986 had hier al archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Daarbij werden paalsporen, kuilen en greppels met middeleeuws aardewerk aangetroffen. De vindplaats blijkt echter veel groter te zijn dan toen gedacht. Satellietbeelden en luchtfoto’s zijn een belangrijke bron voor archeologische prospectie, ofwel het opsporen en nader onderzoeken van archeologische resten. Ook vrijwilligers in de archeologie en andere liefhebbers van de eigen streekgeschiedenis hebben achter de computer vele interessante ontdekkingen gedaan.

Een optimaal resultaat wordt bereikt door verschillende tijdsreeksen van satellietbeelden en luchtfoto’s met het blote oog zorgvuldig te bekijken met als doel het herkennen van cirkels, lijnen en andere niet-natuurlijke verkleuringen. Bij het gebruik van satellietbeelden en luchtfoto’s dient er rekening mee te worden gehouden dat niet alle archeologische vindplaatsen zichtbaar zijn. Belangrijke factoren die de zichtbaarheid (mede) bepalen, zijn de diepteligging van archeologische resten, het grondgebruik en de weersomstandigheden tijdens de opnamen. Ook uiterlijke kenmerken van de vindplaatsen zelf, zoals vorm, omvang en wel of geen uitgegraven greppels, spelen een rol.